Katalog, 1998
Son dokuz yıl çeşitli zamanlarda Bedri Baykam’ın işleri hakkında yazma fırsatını buldum. Her defasında da sanat ortamındaki kimi arkadaşlarım tarafından eleştirildim. Bedri’nin hayata ve sanata dair radikal duruşu, doğal olarak bu tavırlarına alışık olmayanlarda tepki uyandırmaktaydı. Baykam’ın kimi siyasi fikirlerinden farklı görüşlere sahip olsam bile sorumluluk üstlenmesine, zekasına, sonsuz çalışkanlığına, hiçbir zaman hiçbir konuda şikayet kültürüyle yetinmemesine hayran kaldım. “Batı oldu bittisinin” günümüz kültürlerine uyarlamasına katılmasam da, savlarını temellendirmek için iki önemli kitap yazmasına, Avrupa ve Amerika’daki kapsamlı protestolarına gıpta ettim. Son yıllarda Edward Said ekolünü, geviş getirmenin bir adım ötesine gidemeyen, teoriye kanıt statüsü vermeyi yeğleyen, isim serpiştirici akademisyenlerden çok önce, Baykam’ın teorinin zengin ve yaratıcı tezahürleri ile uğraşmasından çok şey öğrendim.
Ancak bütün bunların arasında, hızlı düşünüp hızlı faaliyette bulunmasını gerektiren binbir iş arasında, Baykam’ın belki de en kuvvetli yönünün sekteye uğradığını düşünmekteydim. Bu yönü, siyasetçi, araştırmacı, köşe, senaryo ve kitap yazarı, eğitmen, oyuncu, profesyonel futbol izleyicisi dışında kalan, resim yapan Bedri Baykam’dı. Resim yapmıyor da değildi, ama resim söylemin içinde ve izinde varoluyor, hızın hazzı içinde sürdürülüyor, kendi tarihine, illüstratif bir yaklaşımla abanıyordu. Bir anlamda, 1980lerin ortasına kadar kurduğu dil üzerinde dönüyordu. Resim üzerine resim yapan Bedri Baykam ise, işlerin arasında zaman zaman beliriverip gizleniyordu.
Baykam, son resimlerini görmem için beni atölyesine çağırdığında neyle karşılaşacağımı çok merak ediyordum. Her ikimiz daha yaşlıydık, dört yıl önce baba olmuştum, Baykam’ın bebeği eli kulağındaydı, babasını daha iki yıl önce kaybetmişti, hayatlarımız daha yerleşikti ve en önemlisi ölümlü olduğumuzun gün geçtikçe farkına varıyorduk.
Bedri Baykam sanatını hız ve anındalık olgularıyla beslediğinden dolayı örneğin bir müzik performansının süresine sıkıştırılan resimlerini düşünün — işlerinin maksimum derecede vurucu olmasına ve anında özümsenişine fırsat vermekteydi. Bir duyumlar topluluğu ve deneyimin mevcudiyetiyle ilgili olan bu işler tüketmek hakkındaydı, aynı zamanda. Oysa ölümlülük duygusu ölümsüzlükle ilgilidir ve tüketmekle değil, ilişkilendirme ile açıklanabilir.
Baykam’ın yeni resimleri görsel sanatın ayrıcalıklı tariflerinden biriyle yakın-dan ilgiliydi: Geleneğin ve geçmiş işlerinin bilinciyle hareket eden yeni resimler eskilerinin üzerine kapanmaktaydı. Bu kapanma geçmişe işlere göndermelerle ve bir o kadar da önemli olarak, eski resimlerinin üzerine yapılmasıyla oluşmaktaydı. Bezin derinliklerinde kalan eskiler, tasarruftan ziyade yeni resimlerin gizli omurgasını ve tarihlerini kurmak üzere oradaydılar. Resimlerin çok katmanlılığı ise Baykam’ın işlerinde bir süredir karşılaşılmayan bir özelliği vurgulamaktaydı. Yapılışları ve izlenmeleri açısından zamana yayılmışlardı. Yani, zengin ilişkilendirmelere fırsat veriyorlardı. Zaman olgusu bilinçli olarak kaydırılmıştı.
Özellikle son üç yıldır güncel sanatta neredeyse küresel bir boyutta görüntülere doğru gidiş izlenmekte. Bu gidişin tezahürlerine resimde, fotoğrafta, videoda, internette rastlanmakta. Gerçek alanlarda, gerçek zamana bağlı olarak kendisini açımlayan işlerde azalma izleniliyor.
Baykam’ın yeni işleriyle bu gidişat arasında bir koşutluk olup olmadığını bilmiyorum. Olsa da bunun önemi ancak, bu resimlerin kendi-ni, işi izleme zamanı üzerinden yavaş yavaş açmasından dolayı önemli.
Üniversite yılları sırasında kendisinden çok şey öğrendiğim sanat tarihi hocam bir resmi kavramak için onu izlemeye, yapılış süresi kadar zaman ayırmak gerektiğini söylemişti. Baykam’ın son resimleri, katmanlamaları ve iç ilişkileri gereği spontane bir libidinal enerji ile değil, zamana yayılmış ve hesaplanmış resimler. İşte, bir zamandır bencilce beklediğim buydu.
1- Zygmunt Bauman, “On Art, Death and Postmodernity—and what they do to each other”
Stopping the Process: Contemporary Views on Art and Exhibitions, nifca publications, nr. 1,
Helsinki, Finland, 1998, 21-34.
vasıf kortun 